- O conxunto epigráfico que atopamos en Ciadella é unha mostra da posible magnitude deste enclave romano. Nesta zona áchanse oito inscricións: tres votivas, catro funerarias e unha indeterminada, xunto con máis dun cento de tegulae con marcas da Cohors I Celtiberorum.
Admiror,
paries, te non cecidisse ruinis/ qui tot scriptorum taedia sustineas!
Parede,
sorpréndome de que sigas en pé, ti que soportaches o fastío de tantos
escritores!
Algún lector ou
escritor da época deixou este graffiti nunha das paredes de Pompeia, se cadra farto das pintadas reivindicativas que os seus propios veciños facían nelas. Pero é precisamente gracias a aquelas xentes que decidiron escribir nas paredes que hoxe coñecemos moitos detalles da vida cotiá do momento.
En
Ciadella non temos graffiti pero contamos con algunhas testemuñas epigráficas que
alo menos presentan un pequeno bosquexo das xentes que viviron arredor do campamento militar romano. Todas proveñen do campamento ou da súa contorna, namentres que dúas delas foron localizadas en San Vicente de Présaras e San Vicente
de Fisteus, localidades moi próximas ao xacemento arqueolóxico.
Preme || aquí || para consultar o reparto cartográfico das pezas.
A presenza da
Cohors I Celtiberorum
En Ciadella a
epigrafía deixounos varias testemuñas da presenza da unidade militar que ocuba
o campamento, a Cohors I Celtiberorum.
 |
[-
- - ]RI[- - -]
ROSIG·C·IC
L·A
[- - - ]ri[- - -]/ ro[- - -] sig(nifer)
/ ·C(ohors) ·I C(eltiberorum)/ L(ibens)·A(animo)
A seguinte inscrición foi descuberta na escavación practicada por Caamaño Gesto en 1983. Atopouse in situ nunha habitación adxacente ao lenzo oeste da muralla. (CIRG I, 31). Trátase dunha ara votiva de granito consagrada á deusa Fortuna. A lectura é a seguinte:
FORTU
NE VAL
LUPUS
OPT
V·S·L·M
Fortu/n(a)e Val(erius) / Lupus / opt(io) / v(otum) s(olvit) l(ibens) m(erito) [A deusa Fortuna. Valerius Lupus, optio, cumpliu a súa promesa gustosamente] -o optio era o suboficial encargado dos centurións de cada centuria-
Fonte: Caamaño
Gesto (1983) | Imaxes da aparición da
inscrición in situ
A seguinte
inscrición presenta unha lectura máis complicada.
Atopouse no suroeste do campamento durante a campaña de escavación realizada
por Caamaño Gesto en 1981 (CIRG I, 33). Trátase dunha estela funeraria que
presenta a seguinte lectura:
[-
- -]/ [- - -]IOSE
[-
- -] QCOE/
[
- - -] ETQCE/
[
- - -] I CHOR /
[
- - - ] /
-
- -
[- - -]/ [- - -Anton?]io
Se/[vero?- - -] Q(uintus) Coe/[lius- - -] et Q(uintus) Ce/[ionus?- - -] I C(o)hor(s,
-tis) /[C(eltiberorum) - - ] / - - -
Ademais destas
inscricións en pedra, contamos con centos de tellas que
presentan marcas da Cohors I Celtiberorum.
Este feito non fai mais que confirmar a presenza deste unidade militar no
campamento de Ciadella. Algúns estudos (Caamaño Gesto e Carlsson-Brandt 2015;
Caamaño Gesto e Fernández Rodríguez 2006) diferencian ata 18 tipos de marcas
diferentes atendendo a cuestións de forma, dimensións, grafía e tipo de letra
e, segundo a fórmula utilizada, distinguen cinco grupos (CPC, COH I C, CIC,
CHO I C e CHO[-].
Marca localizada nas escavacións desta campaña de 2020
As inscricións funerarias
Contamos con outras tres inscricións funerarias, ademais da vista arriba. As dúas primeiras foron documentadas en 1909 por R. Balsa de La Vega e adquiridas, un mes despois da súa publicación, por Blanco Cicerón ao seu propietario J. Martínez para expoñelas no colexio de San Clemente, en Santiago de Compostela pola celebración da Exposición Rexional Galega durante o ano Santo 1909. En 1936 pasaron a formar parte da colección do Museo da Catedral de Santiago de Compostela (Costa García 2013).
IULIO SEVE
RIANO ANNO
XLVII MEMO
RIAM POSUIT CONIUGI KA
RISSIMO PL
ACIDIA LUPA
DEFUNCTO IN
VALLE MINI
D(iis) M(anibus) S(acrum) / Iulio Seve/riano anno(rum) / XLVII memo/riam posuit coniugi ka/rissimo Pl/ acidia Lupa / defuncto in / valle Mini. [Consagrado aos deuses manes. A Iulius Severianus, de 47 anos de idade, admiradísimo compañeiro, Placida Lupa erixiu na súa memoria, morto no val Minius]
A seguinte inscrición funeraria trátase
dunha placa de granito (Fotografía: Hispania Epigraphica) localizada na contorna do propio campamento (CIRG I, 35):
DMS
VAL
ANTE
ROTI
ANNO
XXV
FA CU
I
APRONIAN
CONIUGI
C
ARISSIMO
D(iis) M(anibus)
S(acrum)/ Val(erio) Ante/roti anno(rum)/ XXV fa(ciendum) cu(ravit)/ I(ulia) Apronian(a)/
coniugi c/arissimo. [
A última das
inscricións funerarias localizadas procede de Fisteus, no municipio de Curtis. Segundo as
fontes consultadas, tería un remate triangular no que aparece esculpida unha lúa crecente (CIRG
I, 37).
D
M S
SEVERAE
VALE
NTINI
AN LX
POSUIT LUCILA
EBURA
HERES
D(iis) M(anibus)
S(acrum)/ Severae Vale/ntini [F(iliae)] an(norum) LX/ posuit Lucila/Ebura
heres. [Consagrado aos
deuses manes. A herdeira Lucila Ebura erixiu este monumento a Severa, filla de
Valentinus, de 60 anos de idade]
As inscricións votivas
A última das inscricións votivas atopouse en Présaras, no municipio de Vilasantar (CIRG I,
38). Trátase dunha ara dedicada ás Ninfas (Fotografía: Hispania Epigraphica). Lectura:
REBUR
RIUS
TER
TIUS
NY
MFIS
EX
VOTO
Reburrius Tertius, ás Ninfas por un
voto.
Outras inscricións indeterminadas
Contamos cunha placa de granito (CIRG I, 36)
que foi documentada por C. García Romero pouco despois de que Balsa de La
Fuente publicase as dúas inscricións funerarias. Este epígrafe atopábase en
mans dunha veciña de Ciadella. Soamente contamos cun debuxo no que pode lerse
[---] arito.
E, por último, na
campaña de 2010 atopouse unha ara de granito xunto a un capitel nunha das
estancias do campamento que presenta unhas liñas horizontais e na que só pode
lerse [-]NI.
Unha vez máis, as evidencias arqueolóxicas xunto
ás evidencias epigráficas constatan a presenza no campamento e os arredores de
xente vinculada ao mundo militar. Pero non podemos rematar este breve repaso da
epigrafía de Ciadella sen facer mención á tabula
hospitalis atopada en Castromao e que describe o pacto realizado entre un
prefecto da Cohors I Celtiberorum e o
populus dos Coelerni.
Ademáis, epígrafes coa mención a esta cohorte atopámolos en diversos diplomas
militares en Britania e na Mauretania Tingitana; nunha inscrición honorífica,
escrita en grego antigo, en Turquía (Oenandis,
Lycia); e en tres aras votivas atopadas en Villalís (León) (Aja Sánchez
2007).
Para saber máis
Aja Sánchez, J. R. (2007): “La epigrafía de la Cohors I Celtiberorum”. Provinciae Imperii Romani inscriptionibus descriptae
1: 23-30
Andrés Hurtado, G. (2002): “Los lugares sagrados en los campamentos
militares”. Iberia: revista de la antigüedad 5: 137-160
Balsa de la Vega, R. (1909): “Enigma arqueológico”. BRAG 26: 27-31
Beltran Ortega, A. (2008): “Localización geográfica de algunas unidades
auxiliares romanas en el Hispania bajoimperial”. Archivo epigráfico de Hispania
5: 60-69
Caamaño Gesto, J. M. (1983): “Aportaciones al estudio de la Cohors I
Celtiberorum: una inscripción militar hallada en el campamento romano de
Cidadela (Sobrado dos Monxes-Coruña).” Brigantium 4: 61-71
Caamaño Gesto, J. M. (1984): "Excavaciones en el campamento romano de
Cidadela (Sobrado dos Monxes. Coruña). Memoria preliminar de la campaña de
1981". NAH 18: 233-254
Caamaño Gesto, J. M. (1989): "Estampillas de la Cohors I Celtiberorum
halladas en el campamento romano de Cidadela". Gallaecia 11: 209-229
Caamaño Gesto, J. M. e Carlsson-Brandt Fontán, E. (2015): Marcas de la
'cohors i celtiberorum' halladas en el campamento romano de Cidadela (Sobrado
dos Monxes, A Coruña). Portugalia 35: 107-120
Caamaño Gesto, J. M. e Fernández Rodríguez, C. (2006): “Producción y
comercialización en el campamento romano de Cidadela (sobrado dos Monxes, A
Coruña)”. En Morillo Cerdán, A. (ed.), Arqueología militar romana en Hispania II:
producción y abastecimiento en el ámbito militar, 167‑184.
Costa García, J. M. (2013): Arqueología de los asentamientos militares
romanos en la Hispania altoimperial (27 a.C. – ca. 280 d.C.). Tesis doctoral
Fita, F. (1910): "Nuevas lápidas romanas del norte de Galicia". BRAH
56: 351-361.
Jiménez de Furundarena, A. (2002): “Historia y prosopografía de la Cohors I
Celtiberorum Civium Romanorum”. Hispania Antiqua 26: 99-120
Comentarios
Publicar un comentario